Kerkorde terug naar de kern

Er is een nieuw voorstel voor de kerkorde die bij de hereniging van NGK en GKv de bestaande kerkordes moet vervangen. In 2019 werd een eerste versie, gemaakt door de Werkgroep Toekomstige Kerkorde (WTK), voor commentaar aan de kerken voorgelegd. Het nieuwe kerkordevoorstel, voorzien van een uitvoerige toelichting, is geadresseerd aan de generale synode (GKv) en de landelijke vergadering (NGK) voor bespreking en besluitvorming in het komende halfjaar.

→ Onderaan dit bericht vindt u de bijbehorende downloads, waaronder de concept-kerkorde zelf en de toelichting daarop

Van de mogelijkheid om op de versie-2019 van de kerkorde te reageren is veel gebruik gemaakt. Er kwamen bijna honderd reacties van kerken, kerkleden, deputaatschappen en commissies binnen. ‘We zijn erg blij met dat overweldigende aantal reacties,’ zegt WTK-lid Kornelis Harmannij (GKv). ‘Daardoor hebben we kunnen peilen wat er in de kerken leeft. De commentaren hebben ons geholpen om wat wij opgeschreven hadden, te toetsen aan de praktijk. En ook om in beeld te krijgen wat de kern is en dus moet blijven en wat uitwerking is en daarom weg kan.’

Twee lijnen
In de reacties uit de kerken waren twee lijnen zichtbaar, signaleert Harmannij. ‘Aan de ene kant pleidooien om als plaatselijke kerken in de gemeentelijke praktijk eigen keuzes te kunnen maken, aan de andere kant zorgen of we wel echt belijnd gereformeerd blijven. Soms botsten die twee, bijvoorbeeld rond de ruimte die de versie van 2019 bood om doopleden het avondmaal mee te laten vieren. De een is daar blij mee, de ander vindt dat niet gereformeerd.’
Hoe is de WTK met die twee lijnen omgegaan? ‘We hebben geprobeerd om als het ook maar enigszins kon, vrijheid en ruimte te bieden in de kerkorde, behalve waar die tekort doen aan de rechten van anderen. En we hebben onze voorstellen opnieuw getoetst aan de Bijbel en de gereformeerde belijdenis. Want we willen graag gereformeerd blijven. Maar dat is niet per se hetzelfde als wat we vroeger belangrijk vonden. En het betekent ook niet in detail uitwerken hoe het er plaatselijk aan moet toe gaan.’

Schrappen
Volgens Harmannij is de kerkorde door de reacties uit de kerken beter geworden. WTK-voorzitter Jan van Dijk (NGK) is dat met hem eens: ‘De kerkorde is er soberder door geworden. Misschien minder theologisch en getuigend en voor het gevoel van sommigen minder mooi, maar wel meer to the point, terug naar de essentie, duidelijker.’ Harmannij: ‘Zowel in de reacties uit de kerken als in onze interne discussies kwamen soms prachtige, bezielende visies langs en mooie missiebeschrijvingen bijvoorbeeld rond het diaconaat. Maar die leidden dan vaak weer tot tegenreacties: nee, je moet het anders zeggen, met weer andere theologische accenten. Die discussies brachten ons niet verder. Toen hebben we gezegd: we moeten terug naar de kern: waar draait het nu echt om, bijvoorbeeld in de taak van ambtsdragers? Dat moeten we vastleggen, meer niet. Dat betekende: schrappen. Ook in dat verband geldt: less is more.’

Zeker vergeleken met andere kerkordes is het een korte, sobere kerkorde geworden, doordat er verhoudingsgewijs veel wordt overgelaten aan de plaatselijke kerken

Brokken voorkomen
Toch zijn sommige onderdelen van de kerkorde, bijvoorbeeld over procedures om ambtsdrager te worden of rond losmaking van predikanten nog behoorlijk uitgebreid. Harmannij: ‘Soms is het nodig om procedures zorgvuldig, stap voor stap te beschrijven om te voorkomen dat dingen te snel gaan of dat er van alles bij wordt gesleept. Juist in gespannen situaties moet je brokken voorkomen en zorgvuldig te werk gaan. Maar zelfs rond dit soort onderwerpen is er in vergelijking met de GKv-kerkorde nog best veel geschrapt.’
De nieuwe kerkorde is iets uitgebreider dan het Akkoord voor Kerkelijk Samenleven (AKS) van de NGK en beduidend korter dan de Kerkorde van de GKv die in 2014 tot stand kwam. Zeker vergeleken met andere kerkordes in binnen- en buitenland is het een korte, sobere kerkorde geworden, doordat er verhoudingsgewijs veel wordt overgelaten aan de plaatselijke kerken.

Katholiciteit
In de toelichting op de kerkorde noemen de opstellers de katholiciteit van de kerk als het belangrijkste uitgangspunt van de nieuwe kerkorde. ‘Hier is ieder welkom die van Christus is. We wijzen alleen af wie Hij afwijst.’ Harmannij: ‘Je bent alleen ware kerk omdat je je houdt aan het Woord van God. Niet vanwege een eigen identiteit die in de loop van de geschiedenis is gevormd. Dus niet: zo deden we dat altijd en dat was toch goed gereformeerd? Ik heb bijvoorbeeld geleerd genuanceerder te kijken naar gemeenteleden die moeite hebben met de kinderdoop en daarom hun kinderen niet laten dopen. Of die zich opnieuw laten dopen. Ik deel die keuzes niet en zie er geen Bijbelse grond voor. Maar de vraag is: sluit Christus hen uit? Nee? Dan wij dus ook niet.’
De reformatie van de 16e eeuw bracht de kerken terug bij de Bijbel als enige beslissende bron en maande de kerken daarom tot terughoudendheid in kerkelijke regelgeving, aldus de toelichting. Harmannij: ‘Denk aan art. 32 van de Nederlandse Geloofsbelijdenis: een zekere orde is goed, maar die moet geen barrière vormen tussen Christus en de christenen. Ze moet de geloofseenheid juist bevorderen.’
Volgens de WTK moet de kerkorde niet gebruikt worden om, zoals dat vroeger soms gebeurde en zeker in de GKv lange tijd gebruik was, uniformiteit af te dwingen. ‘We zijn niet een kerkverband omdat we dezelfde regelingen en procedures hanteren, maar omdat we één Heer hebben.’ Daarmee maken de opstellers duidelijk waarom ze terughoudend zijn met het uitvaardigen van landelijke regels en vinden dat kerken elkaar zoveel mogelijk vrijheid moeten laten om het plaatselijk gemeenteleven vorm te geven. ‘In plaats van over elkaar te heersen, onderwerpen we ons aan de ene Heer Jezus Christus en laten elkaar de ruimte die Hij ons gunt.’

Deel uitmaken van het kerkverband is niet vrijblijvend

Niet vrijblijvend
Aan de andere kant gaat de WTK ook niet mee met de neiging van gemeenten om zich bij voorbaat te distantiëren van kerkelijke besluiten of een blijvend voorbehoud te claimen. De katholiciteit van de kerk brengt ook met zich mee dat ‘van de kerken worden gevraagd om aan de hervonden geloofseenheid concreet inhoud te geven door het aanvaarden en naleven van gemeenschappelijke besluiten, inclusief een gemeenschappelijke kerkorde,’ aldus de toelichting. Deel uitmaken van het kerkverband is niet vrijblijvend.
Die gemeenten zijn vooral in de NGK te vinden. Jan van Dijk is al decennialang actief in een gemeente (NGK Oegstgeest), voor wie dat ook gold en die nog niet zo lang geleden besloot om het Akkoord voor Kerkelijk Samenleven te aanvaarden. Hij hoopt dat NGK-gemeenten die moeite hebben met het aanvaarden van een kerkorde en met besluiten van kerkelijke vergaderingen, de nieuwe kerkorde open en onbevangen gaan lezen. ‘Begin gewoon bij de kale tekst, zonder de toelichting. Die tekst geldt, de toelichting niet. Lees die van het begin tot het eind en kijk wat het voor de praktijk betekent. En vergelijk hem daarna eens met het AKS.’ En, voegt hij er aan toe: ‘Lees de kerkorde ook vanuit de optiek van iemand in de kerk die vraagt: doe mij recht. Dat vereist goede, zorgvuldige procedures en om een houding die ook bij spanningen de kerken samenbindt.’

Hij beseft dat gemeenten die principieel een ander soort kerkverband willen, heel los, met een principieel voorbehoud bij alle landelijke en regionale besluiten, wellicht hun moeite zullen houden. ‘Maar die brug naar een heel ander soort kerkverband kunnen we niet over. Ook niet vanuit onze Nederlands Gereformeerde achtergrond en geschiedenis. En tegelijk ben ik er diep van overtuigd dat deze gemeenten er in de praktijk prima met deze kerkorde uit de voeten kunnen. Ik hoop dat ze dat proberen. The proof of the pudding is in the eating.’ Dat geldt volgens hem ook voor de binding aan de gereformeerde belijdenis. ‘Daarin trekken we de lijn uit het verleden door: sober en ook geleerd door de lessen van het verleden. Inclusief een zekere verlegenheid over het functioneren daarvan. En zoekend naar nieuwe wegen op dat punt.’

GS en LV
In de komende maanden zullen de leden van de GS en LV aangeven wat zij van de voorgestelde kerkorde vinden en daarover besluiten nemen. Harmannij: ‘Zij mogen er van alles in veranderen. Zij maken de inhoudelijke keuzes en dan kijken wij graag hoe je die het beste inpast en verwoordt. Ik heb ervaren dat er in commentaar altijd zoveel waardevols zit. In eerste instantie ben je er vaak niet blij mee, maar als je het verwerkt hebt, zie je dat het toch een verrijking is.’ Van Dijk: ‘Dit is een kerkorde met een beperkte horizon. Er zijn onderwerpen die niet af zijn. Rond de vormgeving van de ambten en de plek van kerkelijk werkers lopen nog allerlei discussies die zich in de komende jaren wel zullen uitkristalliseren en dan tot aanpassingen in de kerkorde zullen leiden. Het is dus geen dichtgetimmerd geheel. En ik besef ook dat nieuwe generaties nieuwe wegen zullen kiezen, ook met de kerkorde.’